Cách nuôi dạy con kiểu 'dọn đường' ảnh hưởng đến trẻ như thế nào?

Phong cách này còn được gọi là cha mẹ snowplow.

Nuôi dạy con kiểu “dọn đường” nghĩa là gì?

Đó là khi cha mẹ can thiệp sâu vào cuộc sống của con, thường xuyên cố gắng bảo vệ con khỏi mọi khó khăn và thử thách. Mục tiêu của họ là đảm bảo con luôn hạnh phúc và thành công, nhưng điều đó đôi khi đi quá xa.

Phong cách nuôi dạy con này xuất phát từ tình yêu thương và mong muốn con cái được an toàn. Tuy nhiên, khi cha mẹ cố gắng loại bỏ hết mọi chướng ngại trên đường đi của con, họ có thể vô tình tước mất cơ hội để trẻ học cách đối mặt và vượt qua thất bại.

Tiến sĩ Michael Roeske, nhà tâm lý học lâm sàng và là giám đốc cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu và Đổi mới Chăm sóc Sức khỏe Newport, nhận định:

“Những trải nghiệm mà trẻ bị tước đi, vì cha mẹ che chắn quá mức, là những điều rất cần thiết cho sự trưởng thành. Nhờ đó, trẻ học được các kỹ năng sống quan trọng, bao gồm cả khả năng phục hồi khi mọi chuyện không như ý.”

Có nhiều lý do khiến nhiều phụ huynh trở thành kiểu “cha mẹ dọn đường”. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến:

Bản năng bảo vệ quá mạnh:

Cha mẹ không muốn thấy con mình tổn thương hay thất bại. Tiến sĩ Michael Roeske chia sẻ: “Là cha mẹ, thật khó để chứng kiến con mình vật lộn hoặc thất bại trong một việc gì đó.”

Cảm nhận thế giới quá nguy hiểm:

Tin tức 24/7 và mạng xã hội liên tục đưa thông tin tiêu cực có thể khiến cha mẹ cảm thấy thế giới đầy rẫy hiểm họa, từ đó thúc đẩy họ kiểm soát và bảo vệ con nhiều hơn mức cần thiết.

Ký ức cá nhân:

Một số phụ huynh từng trải qua những thất bại, tổn thương hoặc thiếu thốn trong quá khứ. Họ không muốn con mình phải lặp lại những gì họ từng chịu đựng.

Lo âu và nhu cầu kiểm soát:

Phụ huynh có vấn đề lo âu có xu hướng quản lý mọi khía cạnh cuộc sống của con để cảm thấy yên tâm hơn, dù điều này có thể kìm hãm sự phát triển của trẻ.

Áp lực văn hóa - xã hội:

Những nền văn hóa đặt nặng thành tích học tập hoặc thành công nghề nghiệp có thể thúc đẩy cha mẹ can thiệp mạnh vào hành trình trưởng thành của con.

Tâm lý cạnh tranh:

Khi xã hội ngày càng so sánh thành tích, nhiều cha mẹ cảm thấy áp lực phải giúp con mình “không bị tụt lại phía sau”, kể cả bằng cách dọn sạch mọi chướng ngại.

Dấu hiệu của cha mẹ “dọn đường”

Làm thay con mọi việc:

Thay vì để con học cách làm, cha mẹ “giành” làm vì thấy nhanh và dễ hơn. Tiến sĩ Roeske nhận xét: “Nhiều phụ huynh nghĩ rằng làm thay là cách giúp con, nhưng thật ra họ đang cản trở con học hỏi.”

Ví dụ như không cho trẻ đi xe buýt, đi bộ về nhà hoặc tham gia các hoạt động mà bạn bè cùng trang lứa đã làm được.

Hoặc thay vì để con tự học, cha mẹ làm hộ bài tập hoặc can thiệp quá nhiều.

Kiểm soát quá mức lịch trình của trẻ:

Trẻ bị lấp đầy thời gian bằng các hoạt động do cha mẹ sắp xếp, ít có cơ hội tự khám phá sở thích, tự quyết định hay học cách tự quản lý.

Bảo vệ con khỏi mọi rủi ro:

Nhiều bậc cha mẹ từ chối cho con tham gia các hoạt động phù hợp với độ tuổi vì sợ con gặp nguy hiểm, dù những trải nghiệm đó cần thiết cho sự trưởng thành.

Thay con đưa ra mọi quyết định:

Cha mẹ can thiệp vào mọi lựa chọn, từ việc học, chơi, đến các mối quan hệ bạn bè, khiến trẻ không có cơ hội học cách tự ra quyết định.

Thay con đối mặt với khó khăn:

Cha mẹ thường bước vào “giải cứu” con khỏi bất kỳ trở ngại nào, từ xích mích với bạn đến thất bại nhỏ trong học tập, thay vì để con tự tìm cách giải quyết.

Tránh để con gánh hậu quả:

Khi con mắc lỗi, thay vì để con học từ hậu quả, cha mẹ lại biện minh hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh. Điều này khiến trẻ thiếu tinh thần trách nhiệm.

Tiến sĩ Roeske lưu ý:

“Những hành vi này thường khởi đầu rất nhẹ, như một cách bảo vệ con, nhưng nếu lặp lại thường xuyên và trở thành thói quen, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo”.

Và những hệ lụy…

Theo Tiến sĩ Michael Roeske, phong cách nuôi dạy con kiểu “dọn đường” đôi khi có thể mang lại kết quả tích cực trong ngắn hạn. Cha mẹ có thể giúp con: Đạt điểm cao hơn, vào được đội tuyển thể thao ưa thích, tránh bị phạt hoặc kỷ luật ở trường, gặt hái các thành tích cá nhân…

Tuy nhiên, về lâu dài, những lợi ích đó có thể phải trả giá bằng chính sự trưởng thành và khả năng thích nghi của trẻ.

Dưới đây là những hậu quả tiềm ẩn mà trẻ có thể gặp phải khi được nuôi dạy theo kiểu “dọn đường”, theo Tiến sĩ Roeske:

• Thiếu tính tự chủ: Trẻ quen với việc có người làm thay mọi thứ nên không biết cách tự đưa ra quyết định hay giải quyết vấn đề.
• Mất khả năng tự xử lý: Trẻ có thể hình thành cảm giác “bất lực học được”, nghĩa là không tin vào khả năng tự xoay sở trước khó khăn, chỉ biết dựa vào người khác.
• Khả năng điều chỉnh cảm xúc kém: Vì chưa từng phải trải qua thất bại hay tổn thương, trẻ dễ bị choáng khi gặp tình huống tiêu cực và không biết cách đối phó.
• Tăng mức độ lo âu: Khi cha mẹ hành động vì sợ hãi, họ có thể vô tình truyền sự lo lắng đó sang con. Trẻ không học được cách đối diện với khó khăn, chỉ học cách tránh né.
• Tâm lý “có quyền được ưu tiên”: Trẻ có thể lớn lên với kỳ vọng rằng lúc nào cũng có người “dọn đường”, và mọi khó khăn sẽ có người giải quyết giúp.

Làm thế nào để tránh trở thành cha mẹ “dọn đường”?

Cho phép con tham gia hoạt động đúng độ tuổi:

Hãy để con tự đi bộ về nhà, chuẩn bị đồ dùng học tập, hoặc làm việc nhà, những điều trẻ ở độ tuổi đó có thể tự làm. Ban đầu có thể con sẽ loay hoay, nhưng kiên nhẫn dạy và cho con cơ hội thực hành là điều cần thiết.

Giúp con rèn tính độc lập:  Hãy để con học cách tự làm mọi việc. Bạn có thể hướng dẫn, nhưng đừng làm thay. Tiến sĩ Roeske khuyên rằng: “Cha mẹ có thể đặt giới hạn để đảm bảo an toàn, nhưng vẫn nên trao cho trẻ quyền được lựa chọn và tự đưa ra quyết định.”

Khuyến khích con giải quyết vấn đề: Thay vì lập tức can thiệp, hãy để con tự tìm cách tháo gỡ khó khăn.

Dạy con tính kiên cường: Để con trải nghiệm thất bại và thất vọng. Mỗi lần vấp ngã là một cơ hội để con học cách đương đầu, đứng dậy và mạnh mẽ hơn.

Làm gương: Tiến sĩ Roeske khuyên cha mẹ nên thể hiện cách ứng xử tích cực khi đối mặt với căng thẳng. Trẻ sẽ học cách xử lý tình huống khó khăn bằng cách quan sát bạn.

Hỗ trợ cảm xúc, không kiểm soát hành động: Khi con gặp khó khăn, hãy lắng nghe và thể hiện sự đồng cảm. Việc bạn thừa nhận cảm xúc của con quan trọng hơn việc cố gắng sửa chữa mọi thứ thay chúng.

Để trẻ chịu trách nhiệm: Đừng che chở con khỏi hậu quả do hành động của mình gây ra. Tiến sĩ Roeske nhấn mạnh: “Hậu quả tự nhiên là bài học hiệu quả nhất để trẻ học cách chịu trách nhiệm và trưởng thành.”

Tạo không gian cho con lớn lên: Kiềm chế mong muốn can thiệp vào mọi chuyện của con. Hãy để trẻ có cơ hội thử, sai và học. Khi được tự quyết định, trẻ sẽ dần phát triển sự tự tin và trách nhiệm.

Thể hiện niềm tin vào con: Khi bạn tin tưởng vào khả năng và lựa chọn của con, trẻ sẽ học cách tin vào chính mình.

 Sự tự tin bắt đầu từ cảm giác được tin tưởng.