Thách thức trong “bắt” lao trẻ em

Hơn 80% trẻ mắc lao chưa được phát hiện gây hệ lụy nghiêm trọng

Theo số liệu mới nhất của Chương trình chống lao quốc gia, mỗi năm số trẻ em mắc lao mới ít nhất là 7.800 ca (chiếm 6% tổng số ca bệnh lao cả nước). Mức độ lưu hành bệnh lao ở trẻ em trong cộng đồng tỷ lệ thuận với mức độ lưu hành bệnh lao ở người lớn. Tuy nhiên, chỉ có 1.000 - 1.300 ca được báo cáo hàng năm ở trẻ em dưới 15 tuổi, chiếm dưới 20% số ca lao trẻ em được ước tính. Như vậy phần lớn bệnh nhân lao trẻ em trong cộng đồng chưa được phát hiện và chưa được điều trị. 

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Hằng, Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Phổi Trung ương cho biết, số trẻ mắc lao được phát hiện sớm còn thấp là do các nguyên nhân: Thứ nhất, biểu hiện bệnh không rõ ràng. Trẻ có thể chỉ sốt nhẹ, ho khan, lười ăn, sụt cân. Những triệu chứng này dễ bị nhầm lẫn với các bệnh nhiễm khuẩn thông thường như viêm phổi, viêm phế quản.

Thứ hai, việc xác định vi khuẩn lao cũng là một thách thức kỹ thuật. Ở người lớn, mẫu đờm có thể đem đi soi trực tiếp hoặc nuôi cấy. Nhưng ở trẻ em, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi, việc lấy mẫu đờm gần như không khả thi. Nhiều cơ sở y tế chưa được trang bị các kỹ thuật như rửa dạ dày, hút dịch hô hấp sâu hay xét nghiệm GeneXpert vốn cần thiết để phát hiện lao ở trẻ.

Một khó khăn khác là vấn đề nhận thức. Khi tuyến cơ sở chẩn đoán lao trẻ em nhưng không có bằng chứng vi khuẩn, nhiều bậc phụ huynh không chấp nhận con mình mắc lao, không điều trị, nhất là khi trẻ chưa từng tiếp xúc trực tiếp với người bệnh. Trong khi đó, trên thực tế, trẻ có thể bị lây từ những người thân không có triệu chứng rõ rệt (gọi là lao tiềm ẩn) hoặc từ môi trường sống đông đúc, thiếu thông thoáng.

Tỷ lệ phát hiện sớm các ca lao trẻ em còn thấp để lại nhiều hệ lụy về sức khỏe và chất lượng sống của bệnh nhi khi có thể bị liệt, chậm phát triển trí tuệ, biến dạng cột sống thậm chí tàn tật. Ngoài ra, trẻ mắc lao cũng là một nguồn lây nhiễm thầm lặng trong cộng đồng. Dù khả năng phát tán vi khuẩn không mạnh như người lớn, nhưng nếu sống trong môi trường đông người, thiếu giám sát, nguy cơ lây lan là có thật – đặc biệt là với người già và những trẻ khác. Về lâu dài, việc không phát hiện và điều trị kịp thời có thể khiến trẻ phải đối mặt với những đợt điều trị kéo dài, tăng nguy cơ kháng thuốc, tăng gánh nặng tài chính cho gia đình và hệ thống y tế.

“Hàng năm, Khoa Nhi - Bệnh viện Phổi Trung ương chẩn đoán và điều trị cho khoảng 250 - 300 ca lao trẻ em; trong đó nhiều bệnh nhi mắc các thể lao nặng đe dọa tính mạng như lao màng não, lao kê, lao kháng thuốc… Nhiều ca lao ở trẻ được chẩn đoán khi bệnh đã diễn tiến nặng hoặc gây biến chứng nghiêm trọng đến phổi, màng não, xương khớp và các cơ quan khác. Do đó, viêc phát hiện sớm bệnh nhân lao là vô cùng quan trọng trong việc điều trị bởi tỷ lệ điều trị thành công bệnh nhân lao khi phát hiện sớm đạt 95,5%” – Thạc sĩ Hằng cho biết.

Giải quyết thách thức cho bài toán “bắt” lao trẻ em

TS.BS Đinh Văn Lượng, Giám đốc Bệnh viện Phổi Trung ương, Trưởng ban Điều hành Chương trình Chống lao Quốc gia cho hay, trẻ em là đối tượng dễ bị tác động bởi các bệnh truyền nhiễm trong đó có bệnh lao vì miễn dịch của trẻ còn yếu. Lao trẻ em hiện nay đang là vấn đề được ưu tiên của Chương trình Chống lao Quốc gia với mục tiêu tăng cường phát hiện sớm các ca lao trẻ em, trẻ sẽ được điều trị sớm để giảm gánh nặng sức khỏe cho trẻ và gánh nặng kinh tế cho gia đình.

Để “bắt” được lao trẻ em, theo BS. Phạm Kim Thanh, Nguyên Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Phổi Trung, cần có chiến lược chủ động và đa tầng, trong đó truyền thông và nâng cao năng lực tuyến y tế cơ sở là yếu tố then chốt.

“Việc tăng cường truyền thông để người dân, cộng đồng nhận biết sớm dấu hiệu lao ở trẻ và chủ động đưa con đi khám là rất quan trọng. Người dân cần có thói quen đưa trẻ đi khám sức khỏe định kỳ. Khi trẻ có những biểu hiện lâm sàng của bệnh lao, dù không điển hình hoặc khi gia đình có người phát hiện mắc lao, cả gia đình cần nhanh chóng đi khám sàng lọc lao. Nếu phát hiên phải tuân thủ điều trị thì mới giảm nguồn lây trong cộng đồng. Đặc biệt, người dân cũng cần hiểu lao không phải là “bệnh của người lớn”, lao không nên và không được bị xem nhẹ.

Tiếp đó, cần xây dựng bộ tiêu chuẩn chẩn đoán sao cho sắc bén ở lao trẻ em để phát hiện sớm nhất, nhanh nhất, chuẩn xác nhất lao trẻ em.

Thứ ba, việc đào tạo nhân viên y tế tuyến cơ sở về nhận biết triệu chứng lao không điển hình ở trẻ cần được tăng cường. Đồng thời, cần hỗ trợ các địa phương triển khai kỹ thuật lấy mẫu và xét nghiệm hiện đại như GeneXpert.

Song song với đó, cần xây dựng hệ thống giám sát và tầm soát chủ động. Trẻ em sống trong gia đình có người mắc lao nên được xét nghiệm định kỳ, dù chưa có biểu hiện bệnh. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các tuyến y tế, đồng thời có sự hỗ trợ từ chính sách bảo hiểm và cộng đồng” – BS Thanh chia sẻ.

Khi một đứa trẻ mắc lao, đó không chỉ là vấn đề y tế, mà còn là lời cảnh tỉnh về những lỗ hổng trong phát hiện, giám sát và chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Mỗi ca bệnh bị bỏ sót là một nguy cơ tích tụ, không chỉ cho trẻ mà cho cả xã hội. “Bắt” đúng bệnh, đúng lúc, đó là cách duy nhất để chúng ta trao lại cơ hội sống khỏe mạnh cho những thiên thần bé nhỏ.

Các triệu chứng cần lưu ý để phát hiện lao trẻ em: Với bé dưới 5 tuổi, phổ biến là sốt, giảm cân, tăng trưởng kém, ho, sưng hạch, nhiễm lạnh. Với bé lớn tuổi hơn, triệu chứng là ho kéo dài hơn 2 tuần, đau ở ngực, có máu trong đờm, ốm yếu mệt mỏi, sưng hạch, giảm cân, giảm cảm giác thèm ăn, sốt, đổ mồ hôi vào ban đêm, hay bị ớn lạnh.