Chuyện “trẻ em sinh ra trẻ em” hay nạo phá thai ở tuổi vị thành niên là thực trạng kéo dài nhiều năm và vẫn đang tái diễn với tần suất đáng báo động. Trong bối cảnh đó, việc giáo dục giới tính cho trẻ trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
- "Vết xước" tâm hồn trẻ khi lớn lên trong gia đình ly hôn
- Hành trình chữa lành cho những bà mẹ đi làm kiệt sức về tinh thần
Những con số biết nói
Chỉ trong vòng 2 năm, TP.HCM ghi nhận gần 1.000 ca "trẻ em sinh ra trẻ em". Trung bình mỗi năm cả nước có gần 300.000 ca nạo hút thai, chủ yếu ở độ tuổi 15-19, trong đó 60-70% là học sinh, sinh viên (số liệu của Hội Kế hoạch hóa gia đình Việt Nam).
Tại Bệnh viện Từ Dũ, năm 2023 ghi nhận 661 ca phá thai ở vị thành niên, đến năm 2024 con số này tăng gấp đôi, lên 1.410 ca.
Đằng sau những con số đáng báo động là những câu chuyện đau lòng, và những hệ lụy nghiêm trọng.
Khi mang thai ở tuổi còn quá nhỏ, các bé gái có nguy cơ gặp biến chứng nghiêm trọng do cơ thể chưa phát triển đầy đủ. Con của các bà mẹ tuổi teen thường có khả năng sinh non, nhẹ cân, mắc bệnh và tử vong cao hơn so với con của người mẹ trưởng thành.
Bên cạnh đó, do thiếu kiến thức và kỹ năng nuôi con, các em thường không thể chăm sóc con một cách đầy đủ.
Nếu không được hỗ trợ kịp thời, những bà mẹ trẻ dễ rơi vào trầm cảm, lo âu, thậm chí là khủng hoảng tâm lý trước và sau khi sinh.
Trẻ cần được giáo dục giới tính đúng cách
Nhiều thanh thiếu niên hiện nay cởi mở hơn với tình yêu và tình dục. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là sự cởi mở đó lại không đi kèm với kiến thức đúng đắn về sức khỏe sinh sản và tình dục an toàn.
Giáo dục giới tính, dù đã được đề cập nhiều, vẫn là một khoảng trống lớn trong gia đình và trường học. Việc này đặc biệt cần thiết với nhóm trẻ vị thành niên, vì đây là giai đoạn các em có sự thay đổi rõ rệt về tâm lý, cảm xúc và sinh lý.
Giáo dục giới tính đúng cách không chỉ giúp trẻ tránh mang thai ngoài ý muốn hay các bệnh lây qua đường tình dục. Quan trọng hơn, nó giúp trẻ hiểu rõ cơ thể mình, biết tôn trọng ranh giới, tôn trọng người khác, và có trách nhiệm với hành vi của bản thân.
Theo các chuyên gia, trẻ thường xuyên được trò chuyện về tình dục phù hợp với độ tuổi sẽ có xu hướng trì hoãn trải nghiệm tình dục đầu tiên, đồng thời phát triển hình ảnh cơ thể tích cực hơn và lòng tự trọng cao hơn.
Vì thế, cha mẹ cần vượt qua sự ngượng ngùng, lo lắng hay sợ hãi - những rào cản vẫn khiến nhiều phụ huynh im lặng. Chúng ta không cần hoàn hảo, chỉ cần bắt đầu bằng sự chân thành.
Dưới đây là một số gợi ý giúp cha mẹ có thể chủ động giáo dục giới tính cho con:
- Lắng nghe, quan sát để hiểu con
Bước đầu tiên để giáo dục giới tính cho con là hiểu con đã biết gì và đang nghĩ gì về tình dục. Và cách hiệu quả nhất để làm điều đó là trở thành người biết lắng nghe.
Hãy chú ý đến cách con nói chuyện với bạn bè, anh chị em, những câu hỏi con đặt ra, hoặc những phản ứng khi tiếp xúc với các thông tin liên quan đến tình dục trong cuộc sống hằng ngày. Đó là những tín hiệu quan trọng giúp bạn hiểu con đang ở đâu trên hành trình nhận thức về giới tính.
- Tận dụng những cuộc trò chuyện hàng ngày
Giáo dục giới tính không phải là cuộc nói chuyện duy nhất - nói một lần rồi ngưng. Trái lại, đó là một chuỗi những cuộc trò chuyện nhỏ, diễn ra theo thời gian, tùy theo từng độ tuổi, từng tình huống thực tế, và tùy thuộc vào cảm xúc của con.
Bạn không cần phải giải thích tất cả mọi thứ trong một lần. Hãy tận dụng những khoảnh khắc bình thường hàng ngày: khi xem một bộ phim, đọc một mẩu tin, hoặc nghe một câu chuyện bạn bè… để gợi mở, chia sẻ, và khơi dậy sự tin cậy trong giao tiếp.
Đừng bỏ lỡ cơ hội từ các bộ phim, chương trình truyền hình, sách hoặc tình huống thực tế… đây là những cách tự nhiên để mở đầu một cuộc trò chuyện quan trọng mà không gây áp lực.
Điều quan trọng không phải là bạn nói gì, mà là con bạn cảm thấy có thể tiếp tục quay lại để hỏi bất cứ điều gì, và bất kỳ lúc nào.
- Bạn nên nói với con những gì?
Câu trả lời ngắn gọn là: Nói bao nhiêu tùy theo độ tuổi và sự sẵn sàng của con.
Một đứa trẻ mẫu giáo có thể chỉ cần biết: “Em bé được sinh ra từ một nơi ấm áp, an toàn trong bụng mẹ.” Nhưng khi trẻ lớn dần, các câu hỏi sẽ phức tạp hơn, và đòi hỏi cha mẹ trả lời trung thực, cụ thể và không né tránh.
- Với thanh thiếu niên, hãy chuẩn bị thảo luận về những chủ đề sau:
Cơ thể và sinh sản: Giải phẫu cơ quan sinh dục, sự thụ tinh, quá trình mang thai và sinh con.
Khác biệt giới tính: Cả về sinh học lẫn cảm xúc giữa nam và nữ.
Tình dục và các hành vi liên quan: Bao gồm quan hệ tình dục, quan hệ bằng miệng, thủ dâm, vuốt ve… với cách tiếp cận trung thực, không xấu hổ.
Kiểm soát sinh sản: Cách tránh thai an toàn, bao cao su, hiểu về khả năng sinh sản.
Bệnh lây truyền qua đường tình dục (STIs): Cách lây, hậu quả, phòng tránh.
Bản dạng giới và xu hướng tính dục: Giúp trẻ hiểu và tôn trọng sự đa dạng.
Lòng tự trọng, cách nhìn nhận bản thân và áp lực từ bạn bè: Giúp con hiểu giá trị của chính mình, đủ tự tin để nói “không” khi bị rủ rê làm điều không phù hợp, và biết nhận ra khi ai đó đang cố ép buộc hoặc lợi dụng con.
Hành vi có trách nhiệm dựa trên quyết định sáng suốt: Tình dục là lựa chọn, không phải nghĩa vụ. Trẻ cần hiểu hệ quả trước khi hành động.
- Hãy chuẩn bị trước khi trò chuyện
Nếu bạn cảm thấy chưa thoải mái khi nói về sức khỏe tình dục với con, hãy dành thời gian lên kế hoạch: Nên nói gì? Nói thế nào? Và sẽ trả lời ra sao nếu con hỏi bất ngờ?
Khi con đặt câu hỏi hoặc tạo ra tình huống có thể trở thành cơ hội giáo dục, trước hết hãy làm rõ ý con: – “Con đang muốn biết về điều gì?” – “Ý con là như thế nào?”
Sau đó, hãy trả lời ngắn gọn, đúng trọng tâm và phù hợp với lứa tuổi. Không cần đưa ra quá nhiều thông tin nếu con không hỏi.
Ngoài nội dung, hãy chuẩn bị cả cảm xúc của chính bạn. Có thể không dễ để nghĩ về con mình như một người có cảm xúc và bản năng tình dục. Nhưng chính bạn là người hiểu con nhất, và là người có thể hướng dẫn con một cách an toàn, tin cậy và chân thành.
Giao tiếp cởi mở và trung thực từ cha mẹ có thể giúp con:
- Hiểu được hậu quả của việc quan hệ tình dục không an toàn
- Biết được lý do tại sao nên chờ đợi đến khi sẵn sàng
- Ý thức được tầm quan trọng của tình dục an toàn
- Cởi mở, trung thực, tránh “giảng đạo”
Nói chuyện với con về tình dục và sức khỏe tình dục là điều quan trọng, nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng. Nhiều cha mẹ cảm thấy ngại ngùng, lúng túng hoặc sợ làm sai.
Nếu bạn cảm thấy vậy, hãy nói thẳng với con: “Cha/mẹ cũng không dễ để nói về chuyện này, nhưng cha/mẹ muốn con hiểu rõ và cảm thấy an toàn.”
Sự trung thực đó không khiến bạn yếu đi, mà ngược lại, giúp con tin tưởng bạn hơn và mở đường cho cuộc trò chuyện diễn ra tự nhiên hơn.
Giáo dục giới tính là một phần thiết yếu trong sự phát triển lành mạnh của trẻ. Khi được trang bị kiến thức đúng đắn từ sớm về tình dục, tình yêu, sự thân mật và bản năng, trẻ sẽ có cơ hội định hình giá trị sống, hành vi và hình ảnh cá nhân một cách tích cực và bền vững suốt đời.
Cách nuôi dạy con kiểu "dọn đường" ảnh hưởng đến trẻ như thế nào?
Giống như một chiếc xe dọn tuyết đẩy hết tuyết ra khỏi đường đi, cách nuôi dạy con kiểu "dọn đường" là khi cha mẹ cố gắng loại bỏ mọi khó khăn và trở ngại trên hành trình trưởng thành của con.
