Sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và làn sóng sa thải đang tạo ra môi trường thuận lợi cho các hình thức lừa đảo việc làm tinh vi, khiến người tìm việc dễ dàng trở thành nạn nhân.
- Thói quen nhỏ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống mỗi ngày
- Đọc sách mỗi ngày: Bí quyết thay đổi tư duy và mở rộng thế giới
Thị trường lao động toàn cầu đang trải qua một giai đoạn nhiều biến động, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ. Hàng loạt tập đoàn lớn như Google, Amazon, Meta đã cắt giảm hàng chục ngàn lao động từ năm 2022 đến nay.
Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp công nghệ cũng rơi vào tình trạng tương tự. Theo thống kê của Navigos Group công bố đầu năm 2024, nhu cầu tuyển dụng trong ngành công nghệ thông tin đã giảm khoảng 30% so với cùng kỳ năm trước.
Sự suy giảm này tạo ra tâm lý hoang mang, khiến nhiều người sẵn sàng ứng tuyển vào bất kỳ cơ hội nào, bất kể mức độ rõ ràng hay đáng tin cậy ra sao. Tình trạng “khát việc” vô tình biến họ thành con mồi lý tưởng cho các hình thức lừa đảo việc làm.
AI tiếp tay cho những kẻ lừa đảo
Trí tuệ nhân tạo không chỉ được sử dụng trong các ngành nghề hợp pháp mà còn bị kẻ xấu lợi dụng để tạo ra những kịch bản lừa đảo tinh vi.
Từ việc tự động dịch ngôn ngữ, tạo bài đăng tuyển dụng “giống thật như in”, đến việc sử dụng chatbot để tương tác với nạn nhân, AI đang giúp các đối tượng lừa đảo vượt qua những nghi ngờ ban đầu của người tìm việc.
Ông Joshua McKenty, CEO Công ty Polyguard (Mỹ), nhận định: “Tất cả nền kinh tế lừa đảo hiện tại đều đang được vận hành bằng AI, từ email cho đến các mẫu tin tuyển dụng giả mạo”. Theo ông, từ dịch tự động đến các bài đăng được tối ưu ngữ pháp bằng AI, mọi thứ đều được tạo ra để đánh lừa cảm giác cảnh giác ban đầu của người tìm việc.
Ông Joshua Planos, Phó Chủ tịch Truyền thông của Better Business Bureau tại Lincoln, Nebraska (Mỹ), bổ sung: “Đối với một kẻ lừa đảo, mục tiêu tối hậu là khiến những gì họ cung cấp trông giống thật nhất có thể. Với mức độ AI và chatbot đang được dùng rộng rãi như hiện nay, không bất ngờ khi chúng ảnh hưởng đến cả thị trường lao động”.
Các hình thức lừa đảo đang biến hóa theo AI
Không dừng lại ở những chiêu trò đơn giản, AI còn giúp các nhóm lừa đảo xây dựng cả chuỗi kịch bản như:
- Tuyển dụng rồi sa thải (Hire and Fire): Tuyển dụng nhanh chóng, để người lao động làm vài ngày, sau đó cắt hợp đồng trước khi chi trả.
- Giả danh nhà tuyển dụng (Fake Recruiters): Thu thập thông tin nhạy cảm như căn cước, tài khoản ngân hàng, số an sinh xã hội… thông qua quy trình tuyển dụng giả.
- Bắt đóng phí để nhận việc (Pay-to-Work): Thông báo đã được nhận việc nhưng yêu cầu chuyển tiền trước cho các khoản như phí đào tạo hoặc mua thiết bị.
Chuyên gia Julia Toothacre, Giám đốc chiến lược nghề nghiệp tại Resume Templates, cảnh báo: “Bất kỳ khi nào có yêu cầu chuyển tiền trước hoặc hứa hoàn tiền sau, đó là dấu hiệu rõ ràng của một trò lừa đảo”.
Tại Việt Nam, nhiều hình thức tương tự cũng đã xuất hiện. Báo VnExpress phản ánh trường hợp chị T.T.P. (ngụ Bình Thạnh, TP.HCM) bị yêu cầu nộp hơn 20 triệu đồng cho “đồng phục và thiết bị” sau khi nhận được thông báo trúng tuyển từ một công ty giả mạo.
Tâm lý lo lắng tạo cơ hội cho kẻ xấu
Ông Erich Kron, Chuyên gia của Công ty bảo mật KnowBe4 (Mỹ), cho rằng: “Một nền kinh tế toàn cầu bất ổn đã khiến người lao động dễ rơi vào trạng thái lo lắng về việc làm và tài chính, từ đó trở thành mục tiêu lý tưởng cho kẻ lừa đảo”.
Tâm lý này càng nghiêm trọng hơn với những người đang chuyển hướng công việc do lo ngại AI thay thế họ. Theo ông Kron, “sự bất an về khả năng bị AI thay thế khiến nhiều người dễ chấp nhận những cơ hội kém minh bạch hơn so với trước đây”.
Ông Sam Wright, Giám đốc vận hành tại nền tảng việc làm Huntr, phân tích thêm: “Người tìm việc đang nộp hồ sơ hàng chục nơi mỗi tuần mà không có phản hồi. Vì vậy, khi có một cơ hội có vẻ hứa hẹn, họ sẽ chớp lấy mà không cân nhắc kỹ”.
Các chuyên gia cho biết những người mới tham gia thị trường lao động hoặc chưa từng làm việc từ xa thường không quen với quy trình tuyển dụng trực tuyến. Điều này khiến họ dễ dàng tin tưởng vào những buổi phỏng vấn qua nền tảng không chính thống, nơi các yêu cầu bất thường như cung cấp số tài khoản, căn cước hoặc mã OTP được đưa ra trước khi có bất kỳ hợp đồng chính thức nào.
Bà Mona Terry, Giám đốc điều hành Trung tâm Tài nguyên Đánh cắp danh tính (San Diego, Mỹ), chia sẻ: “Phỏng vấn qua nền tảng lạ hoặc yêu cầu gửi dữ liệu cá nhân trước khi được nhận chính thức là dấu hiệu rõ ràng của lừa đảo, nhưng với người mới, điều này lại thường bị bỏ qua”.
Tại Việt Nam, sinh viên mới ra trường là đối tượng dễ bị nhắm đến. Báo Lao Động từng dẫn lời một sinh viên Hà Nội cho biết đã bị lừa 2 triệu đồng để “mua thiết bị làm việc tại nhà” từ một công ty giả danh tuyển dụng.
Làm thế nào để phòng tránh các bẫy lừa đảo việc làm?
Ông Dean Boerner, Chuyên gia dữ liệu tại Revelio Labs (Mỹ), cho rằng số lượng bài đăng việc làm khổng lồ trên internet là một phần nguyên nhân khiến người tìm việc khó phân biệt đâu là thật đâu là giả. “Mỗi thời điểm, dữ liệu của chúng tôi ghi nhận hàng trăm triệu bài đăng. Không phải tất cả đều là lừa đảo, nhưng cũng không phải tất cả đều thật sự tuyển dụng”.
Để tự bảo vệ mình, người tìm việc cần:
- Chỉ ứng tuyển qua website chính thức của công ty.
- Không nhấp vào link có sẵn trong bài đăng mà hãy tìm kiếm tên công ty rồi truy cập trực tiếp.
- Không bao giờ chuyển tiền trước.
- Kiểm tra kỹ tên miền email nhà tuyển dụng.
- Tìm hiểu kỹ về quy trình tuyển dụng chuẩn.
Ông John Wilson, Chuyên gia tại Fortra (Mỹ), lưu ý: “Bất kỳ yêu cầu tuyển dụng nào thúc ép hành động nhanh là một tín hiệu đáng ngờ. Những kỹ thuật tạo cảm giác cấp bách là chiêu quen thuộc của kẻ lừa đảo”.
Tại Việt Nam, Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông) cũng liên tục phát đi cảnh báo và thiết lập tổng đài 1800 8108 để tiếp nhận phản ánh từ người dân. Các nền tảng như TopCV, VietnamWorks hay LinkedIn Việt Nam cũng tăng cường xác minh tài khoản đăng tuyển, lọc các nội dung đáng ngờ.
Cẩn trọng là lá chắn mạnh nhất giữa thời đại AI
Ông Paul Farnsworth, Chủ tịch trang tuyển dụng Dice (Mỹ), khẳng định: “Khi AI ngày càng thông minh hơn và nền kinh tế còn nhiều bất ổn, các chiêu trò lừa đảo việc làm sẽ còn tiếp diễn và gia tăng. Người tìm việc cần tỉnh táo và nghiêm túc trong việc xác minh mọi cơ hội”.
Không chỉ người lao động, các doanh nghiệp cũng cần chủ động công bố kênh tuyển dụng chính thức, xác thực danh tính người phụ trách nhân sự và phản hồi nhanh với các cảnh báo từ cộng đồng.
Trong thời đại mà một bản tin tuyển dụng “giống thật như in” có thể được AI tạo ra trong vài giây, thì sự tỉnh táo và kiến thức là tường thành bảo vệ duy nhất của người lao động.
Khi sự nổi tiếng không đồng nghĩa với “tạo ảnh hưởng tích cực”
Trong thời đại bùng nổ của truyền thông số và mạng xã hội, không ít người xem việc trở thành influencer là đích đến sự nghiệp, với kỳ vọng đạt được sự nổi tiếng nhanh chóng và lợi ích vật chất.
