Giải mã tiếng khóc của bé: Hướng dẫn hiểu cách giao tiếp của trẻ

Có con vừa là niềm vui vừa là thử thách. Những giây phút ấm lòng khi chào đón một thành viên mới trong gia đình thường đi kèm với cảm giác lo lắng và hoang mang không hiểu tại sao con lại khóc. Khóc là một cơ chế sinh tồn bẩm sinh ở con người, là phương thức giao tiếp chính của trẻ sơ sinh để bày tỏ nhu cầu của chúng. Quá trình chuyển từ môi trường trong tử cung cơ thể người mẹ sang môi trường ngoài tử cung được đánh dấu bằng tiếng khóc của trẻ khi chào đời, đây là dấu hiệu tích cực cho thấy sức khỏe và dung tích phổi tốt.

Tuy nhiên, theo thời gian, những tiếng khóc này có thể trở thành nguồn gốc khiến những người mới làm cha mẹ lo lắng, đặc biệt khi không biết lý do trẻ khóc là gì. Một đứa trẻ khóc chắc chắn sẽ làm tăng mức độ lo lắng và gây nhiều căng thẳng cho bà mẹ sau sinh. Điều này lại làm giảm khả năng tiết sữa mẹ và ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần cũng như khả năng nuôi con. Trẻ phản ứng lại sự căng thẳng của cha mẹ bằng cách khóc nhiều hơn, tạo nên một vòng luẩn quẩn.

Việc các bậc cha mẹ có con đầu lòng phải đến phòng cấp cứu không phải là hiếm vì con họ thường khóc trong những tháng đầu. Hiểu và đáp ứng phù hợp nhu cầu của trẻ là những nguyên tắc cơ bản của việc nuôi dạy con. Cách tiếp cận này giúp tăng cường sự phát triển về cảm xúc, xã hội và giao tiếp của trẻ.

Trẻ khóc vì nhiều lý do khác nhau, và theo truyền thống, có 7 nguyên nhân phổ biến được mô tả:

Khóc thét

Khóc vì đói

Bị đau

Buồn ngủ

Quá kích thích

Khó chịu

Chán nản

Những tiếng khóc khác nhau biểu thị những trạng thái khác nhau

Ngoài việc phân tích âm thanh tiếng khóc, việc quan sát nét mặt và cử động chân tay của trẻ là rất quan trọng để hiểu nhu cầu của trẻ.

Dưới đây là những dấu hiệu phổ biến khác cần lưu ý:

Trẻ đói sẽ bắt đầu mím môi, mút tay và quay đầu sang một bên để tìm vú mẹ. Khi không được cho ăn, chúng sẽ khóc. Đôi khi điều quan trọng là phải xác định được những dấu hiệu đói này trước khi trẻ khóc.

Trẻ khóc cáu kỉnh xảy ra khi bé bị kích thích. Trẻ sơ sinh là những niềm vui. Mọi thành viên trong gia đình đều muốn đến thăm nhà bạn để gặp các em nhỏ, bế và nói chuyện với chúng. Tuy nhiên có lúc, trẻ sơ sinh rất cáu kỉnh; trẻ không thích được chạm vào hoặc nói chuyện, quay đầu lại và vẫy tay chân. Trong những tình huống này, tốt hơn hết cha mẹ nên cho trẻ ở một nơi yên tĩnh, có ánh sáng mờ, hát cho chúng nghe bằng giọng nhẹ nhàng hoặc sử dụng tiếng ồn trắng. 

Trẻ buồn ngủ có thể ngáp và dụi mắt, trong khi tiếng khóc đau thì to và đều đặn, kèm theo nhắm mắt, miệng hếch xuống, nắm chặt tay và cong ngón chân.

Trẻ buồn chán có thể khóc không đều và bình tĩnh lại khi được đưa đến môi trường mới. Tham gia vào các hoạt động kích thích và giới thiệu những kích thích mới có thể giúp giảm bớt sự nhàm chán và góp phần vào sự phát triển toàn diện của bé. Cha mẹ có thể thử nghiệm đồ chơi phù hợp với lứa tuổi, hình ảnh đầy màu sắc hoặc âm nhạc nhẹ nhàng để quan sát phản ứng của bé.

Tiếng khóc khó chịu có thể là do các vấn đề như tã ướt, cảm thấy quá nóng hoặc lạnh, đầy hơi hoặc trào ngược. Nhận biết những dấu hiệu này và giải quyết chúng, chẳng hạn như xoa bóp bụng cho trẻ hoặc nhấc chân lên để giải phóng khí.

Đau bụng ở trẻ sơ sinh là một loại khóc đặc biệt trong đó trẻ khóc không dỗ được trong 2-3 giờ, một thời điểm cụ thể trong ngày, gần 3-4 lần một tuần, bắt đầu sau 2-3 tuần và giảm dần sau 12-14 tuần tuổi. Các lý do có thể bao gồm từ đau hoặc khó chịu do đầy hơi hoặc khó tiêu do hệ thống tiêu hóa chưa phát triển đầy đủ, v.v. Những cơn khóc này thường tự biến mất.

Mặc dù hầu hết các trường hợp khóc là lành tính nhưng cha mẹ cần biết các dấu hiệu cảnh báo: Trẻ không bú quá 5 giờ, trẻ không đi tiểu hoặc nước tiểu ra ít, nhiều lần khóc,, nôn mửa, hôn mê hoặc cáu kỉnh, khóc kèm theo các triệu chứng khác như sốt, cảm lạnh, ho, phân lỏng, phát ban trên cơ thể (có thể gây ngứa), chảy nước tai hoặc thở ồn ào (nghẹt mũi).

Khi trẻ lớn lên, kiểu khóc của chúng thay đổi. Giọng nói trở nên có âm sắc hơn và nét mặt trở nên rõ ràng hơn để mô tả nhu cầu của mình. Trẻ bắt đầu giao tiếp bằng cử chỉ khi được 8-9 tháng tuổi. Cha mẹ hiểu được rằng thời gian trẻ khóc đạt đỉnh điểm vào khoảng 6 tuần tuổi và giảm dần sau 12-14 tuần tuổi có thể làm giảm bớt sự lo lắng của cha mẹ.

Sự tham gia của ông bà vào cuộc sống của trẻ có thể làm giảm sự bất ổn về cảm xúc và căng thẳng của cha mẹ. Mặc dù hầu hết việc khóc là lành tính, nhưng cha mẹ nên lưu ý các dấu hiệu cảnh báo cho thấy các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn, chẳng hạn như bú và tiết niệu, nôn mửa và các triệu chứng như sốt hoặc phát ban.

Giải mã tiếng khóc của em bé là một chủ đề nghiên cứu với các thí nghiệm như ngôn ngữ của trẻ em Dunstan. Tuy nhiên, có nhiều vấn đề nảy sinh trên thực tế vì cha mẹ có thể bỏ sót các dấu hiệu nguy hiểm của trẻ và có thể xảy ra những sự chăm sóc không phù hợp. Về mặt thực tế, việc biết những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ khóc và nhận biết các dấu hiệu nguy hiểm là điều cần thiết để hiểu và kịp thời đáp ứng nhu cầu của trẻ.       

(Tác giả: Bác sĩ Sandeep R, Chuyên gia tư vấn – Sơ sinh và Nhi khoa, Bệnh viện nhi Rainbow, Marathahalli, Bengaluru, Ấn Độ)