Ông cha ta có câu "Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi", đây là tập tục từ xa xưa của người Việt nhưng chắc hẳn không phải ai cũng biết về ý nghĩa của nó.
- Thuyết minh về ý nghĩa của phong tục xông đất đầu năm
- Mâm cỗ cúng ông Công ông Táo chay, mặn đơn giản, chuẩn phong tục nhất
Món hàng mua đầu năm được coi là mua để lấy hên, lấy lộc, bởi “của mua là của được”. Món hàng này mang nhiều ý nghĩa tâm linh hơn là thực dụng. Từ xa xưa cha ông ta đã có câu “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi” nhằm nói về tập tục trong năm mới.
Vào ngày đầu tiên của năm mới, thậm chí ngay sau khi thời khắc giao thừa kết thúc, nhiều người có thói quen mua muối mang về nhà để lấy may mắn cho cả năm, mong muốn về cuộc sống ấm no. Còn trong ngày cuối năm, người xưa hay mua vôi để quét lại nhà, cổng với hy vọng tránh được những điều xui rủi, hay ngụ ý làm nhà làm cửa.
Vì sao đầu năm mua muối?
Muối là thứ chẳng thể thiếu được trong bất cứ gia đình nào, hết là phải mua ngay chứ tại sao phải mua vào lúc đầu năm? Có lẽ các bạn trẻ không hiểu rõ tục lệ truyền thống sẽ thắc mắc như vậy. Kì thực điều này bắt nguồn từ nhiều lý do.
Người xưa cho rằng muối là thứ mặn, có thể xua tan tà ma, chống lại xú uế, nhờ đó mà giúp gia chủ gặp hung hóa cát, đón thêm may mắn về nhà vào ngày đầu năm mới. Người ta cũng có tục rắc muối quanh nhà hay vẩy muối ra đường với mong muốn xua đuổi tà ma, có cuộc sống bình yên.
Ngoài ra, muối có vị mặn nên cũng được ví với tình cảm mặn nồng thắm thiết. Chẳng thế mà có câu ca dao “Tay bưng chén muối đĩa gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau”. Mua muối đầu năm cũng là cầu mong sẽ luôn có được sự đậm đà trong tình cảm gia đình, tình nghĩa vợ chồng, con cái luôn keo sơn gắn bó.
Nói theo nghĩa rộng hơn thì đây cũng là mong muốn duy trì các mối quan hệ xã giao từ họ hàng, làng xóm đến quan hệ làm ăn luôn tốt đẹp, có vậy thì đời sống mới càng ngày càng phát triển, càng đi lên theo chiều hướng tốt đẹp hơn.
Cũng có người quan niệm rằng hạt muối có sự kết tinh cao, màu trắng trong tượng trưng cho sự sạch sẽ và tinh khiết cũng là biểu trưng cho tình cảm tốt đẹp. Hạt muối tuy nhỏ nhoi, ít giá trị kinh tế nhưng mang trong mình ý nghĩa văn hóa phi vật thể thiêng liêng. Bởi thế, người ta thường rắc muối ra đường và xung quanh nhà với mong muốn bình yên.
Việc mua muối đầu năm thường bắt đầu trong buổi sớm mùng 1 Tết. Vì lẽ đó, ngay từ sáng mùng 1 Tết, tại các vùng đồng bằng Bắc Bộ, nhiều người đi bán muối dạo qua khắp các con phố, đường làng hoặc mang thúng muối ra bán ngay trước cổng chùa. Hầu hết mọi người đều háo hức mua một vài đồng muối lấy may cho cả năm, và không ai kỳ kèo mặc cả bao giờ. Người ta gọi muối bán trong ngày đầu năm mới là “muối lộc”.
Vì sao cuối năm mua vôi?
Trong quan niệm dân gian Việt Nam, vôi là thứ có tác dụng trừ tà, ngăn ma quỷ. Trong chuyện về sự tích cây nêu, khi loài người cùng nhau chống quỷ dữ sau thời gian bị chúng hành hạ, quấy nhiễu, đức Phật mách cho họ cách thắng địch: Ném tỏi, rắc vôi bột về phía lũ quỷ.
Đoàn quân của quỷ rầm rộ kéo đến, tưởng có thể dễ dàng nghiền nát con người yếu đuối, không ngờ lại kinh hoàng bỏ chạy tháo thân khi bị ném các thứ “bùa” kể trên. Chúng chạy tít về phía biển Đông và không bao giờ dám quay lại đòi làm chúa tể trên đất của con người - vốn có sự bảo vệ của thần phật nữa.
Tuy nhiên, dân gian cũng cho rằng, vào cuối năm, khi ông Công ông Táo về chầu trời, lũ quỷ có thể thừa cơ quay lại gây rối. Để tự bảo vệ mình, nhiều gia đình mua vôi bột về rắc 4 góc vườn rồi rắc ra phía cổng, với ý đuổi quỷ ra khỏi lãnh thổ của mình, cũng là xua đuổi những rủi ro, đen đủi của năm cũ.
Ngày trước, vào cuối năm, nhiều gia đình cũng mua vôi về quét lại tường nhà, cổng, vừa là làm mới nhà cửa, tạo vẻ khang trang đón Tết, vừa có tác dụng đuổi tà ma. Cũng có một cách giải thích khác cho rằng cuối năm phải mua vôi để tiếp vôi cho "ông bình vôi".
"Ông bình vôi" là vật dụng đặc biệt để vôi ăn trầu bằng sành sứ chỉ các cụ có thói quen ăn trầu mới có. Và khi lấy vôi trong bình cũng phải hết sức thận trọng, bởi người xưa quan niệm khi dùng dao vôi để lấy vôi, nhất thiết không được ngoáy chìa vôi vào lòng ông vì nếu thế sẽ bị bệnh cồn cào ruột gan mà phải dùng chìa đưa thẳng rồi rút ra. Vì thế, miệng ông cứ mỗi ngày một đầy, thành vành khuyên, hôm trở trời tự lóc ra, người ta dùng dao khứa chân rồi đem xâu vào dây treo trước cửa để trừ tà.
"Ông bình vôi" là vật thiêng trong nhà người xưa, do vậy lúc nào cũng phải cho ông ăn no, ăn đủ. Tuy nhiên do “Bạc như vôi” nên người ta chỉ cho ông ăn vào cuối năm chứ không ai cho ông ăn đầu năm vì vậy mới có tục “cuối năm mua vôi”.
Tuy nhiên, ông Bảo cho biết, cách hiểu trên chưa đầy đủ. Người Việt vốn cần cù, chịu khó và rất tiết kiệm. Ý nghĩa của việc “mua muối đầu năm” là để cha mẹ nhắc nhở con cái “ăn dè, ăn nhịn”, tiết kiệm để dành tiền “cuối năm mua vôi” xây nhà. Sở dĩ, câu nói này có ý nghĩa như vậy bởi, đối với người Bắc Bộ, “tậu trâu, lấy vợ, làm nhà” là 3 việc quan trọng nhất của đời người.
Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo
Cách cúng đón giao thừa chuẩn theo phong tục truyền thống người Việt
Thời khắc giao thừa thiêng liêng đón năm mới, cúng bái ra sao cho đúng cách thì thần linh mới có thể chứng giám được lòng thành, phù hộ cho năm mới nhiều sức khỏe, may mắn, thịnh vượng.
